Je neemt het mogelijk al jaren voor kennis aan, maar weet je eigenlijk wat het betekent dat Bolsward deel uitmaakte van de Hanzesteden? In welke tijd speelde zich dit af en wat betekent het vandaag de dag nog? En wat is Hanzewandelen nu eigenlijk?
Hanze staat voor een handelsovereenkomst tussen steden in onder andere Nederland, België, Duitsland, Engeland, Noorwegen, Zweden en ook in het voormalige Oostblok. Hanzeverdragen gaan ver terug. Bijna vier eeuwen lang hebben dit soort verdragen de handel tussen de genoemde landen en steden bepaald. Nederlandse Hanzesteden zijn onder andere Doesburg, Zutphen, Zwolle, Deventer, Stavoren, Rijssen, Oldenzaal en Kampen. Dit is nog maar een korte lijst van alle Hanzesteden want het zijn er nog veel meer. Bolsward hoort er ook bij.
Op het hoogtepunt ging het om tweehonderd steden
Hanze kent zijn oorsprong in Duitsland, de vertaling ervan is ‘groep’ of ‘schare’. De samenwerking ontstond in de middeleeuwen en diende om de handel te beschermen en uit te breiden. De Hanze vormde zich eerst vanuit een soort gildes (kooplieden en ambachtslieden die zich verenigden) en later als stad een verbond sloten. Op het hoogtepunt ging het om wel tweehonderd steden. De Hanzesteden dreven met name handel in het gebied van de Noordzee en de Oostzee.
De Hanze probeerde door uitschakeling van concurrenten en onderdrukking van opkomende handelscentra een monopoliepositie te verwerven in het handelsverkeer. Het ging vooral om het opkopen, vervoeren en verkopen van met name metalen, granen, hout, huiden, wol, wijn, zout en kruiden. Daarnaast verwierf de Hanze het recht van stapel in de havens waar deze producten voor verscheping en ontscheping werden verzameld en opgeslagen. Zo’n stapelrecht hield in dat goederen die langs een stad werden vervoerd, eerst in de stad moesten worden opgeslagen en daar te koop worden aangeboden.
Hanzekantoor op Unesco werelderfgoedlijst
In beginsel waren er vier hanzekantoren, in Brugge, Bergen, Novgorod en Londen. Die in het Noorse Bergen is de enige die bewaard is gebleven. De Tyskebrygge in deze havenstad is dagelijks te bezoeken en biedt een bijzondere historische kijk in de tijd. De Tyskebrygge bestaat uit een reeks Hanze-handelshuizen aan de oostkant van de fjord waar Bergen aan ligt. Het staat sinds 1979 op de Unesco-werelderfgoedlijst.
Laagdrempelig en niet eeuwigdurend
Een verbond als de Hanze, dat in de veertiende eeuw op het hoogtepunt was, bleek overigens behoorlijk laagdrempelig te zijn. Niemand werd gedwongen lid te worden of te blijven. Er was geen centrale instantie die regels of richtlijnen oplegde. Steden die lid werden, voeren dan ook meestal een eigen koers. In Nederland waren het vooral steden in het noorden en het oosten van ons land die lid werden.
Ruim een eeuw later veranderde de positie van de Hanze. Er was veel interne strijd en er was een grote opkomst van Hollandse en Engelse koopmannen. Er waren ook politieke veranderingen die ertoe leidden dat aan het einde van de vijftiende eeuw het centraal landsgezag zo toenam dat deze de Hanze overschaduwden. Tegen het einde van de zestiende eeuw stortte de Hanze in. Een oorlog in het Duitse rijk in de jaren 1618 tot 1648 veegde de Hanze vrijwel voorgoed van de kaart. Dat neemt niet weg dat veel steden nog altijd trots zijn op hun Hanze-verbintenis zoals Kampen, Groningen, Oldenzaal, Harderwijk, en ga zo maar door. Ook veel Duitse steden gaan er nog prat op.
Bijzondere feiten over de Hanze
-Soort Europese munt
Doordat er veel verschillende soorten, maten en waardes van de verschillende muntstukken door elkaar circuleerden ontstonden er grote boekhoudkundige problemen voor de Hanzesteden. Als oplossing werd een soort wisselkoers bedacht, waarbij de waarde van het aangeboden geld werd gerelateerd aan een ‘rekenmunt’. Dit gestandaardiseerde betaalmiddel werd echter weinig gebruikt. Toen in de vijftiende eeuw een tekort ontstond aan edelmetalen was de munt van de baan.
-Kogge schip de Bunte Kuh
Ken je het scheepstype de kogge? Het is speciaal ontwikkeld in verband met de onderlinge overzeese handel tussen de Hanzesteden. Een kogge heeft een grote laadruim van bijna tweehonderd ton. Wanneer een schip vis naar het ene land had gebracht, nam het bijvoorbeeld een lading zout mee terug om op de thuisbasis weer vis mee te kunnen pekelen, zo ging er geen laadruimte verloren. De Bunte Kuh was een vermoedelijk in Vlaanderen gebouwde kogge. Het schip was in 1401 het grootste schip van de Hanze.
-Nieuwe Hanze
Er is ook een nieuwe Hanze. Deze dient als een cultureel, sociaal, economisch en burgerlijk samenwerkingsverband van steden en plaatsen die vroeger lid waren van de Duitse Hanze of daar veel handel mee gedreven hebben. Deze Hanze is in 1980 opgericht. Er zijn enorm veel steden lid van en sinds 2004 is er een Hanzegilde die bijeenkomsten en publiekscampagnes organiseert zoals de jaarlijkse moderne Hanzedagen.
-Hanzewandelen in Bolsward
Hanzewandelen zijn wandelingen door Hanzesteden. Vaak een vaste route die voert langs alle mogelijke panden en andere plekken die een rol hebben gespeeld in de tijd dat de Hanze hoogtij vierde. Zo’n wandelroute is er ook in Bolsward. Die is overigens maar twee kilometer lang. Nu meen je misschien de stad op je duimpje te kennen, maar regelmatig biedt zelfs zo’n wandeling de inwoners nog een eyeopener of een feitje dat niet eerder bekend was.
Foto Kamper Kogge: Door Arch at nds-nl.wikipedia – Eigen werkTransferred from nds-nl.wikipedia, Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=15626065
Foto Kampen: Door Tage Olsin – zelf gefotografeerd, CC BY-SA 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=268042
